Description: gunung

HANGUNGAK LUHURING BUDAYA JAWI

 

Tema tersebut disampaikan oleh Ir. H. Wiyoto dalam acara Pradanawiyata (Kursus Perdana) Pawiyatan Panatacara tuwin Pamerdharsabda Permadani Kabupaten Magelang Angkatan ke-40 pada tanggal 6 Oktober 2020 di Padhepokan Sasana Wiyata  RT 03 RW 11, Brajan,  Danurejo, Kecamatan Mertoyudan Kabupaten Magelang.

Pada kesempatan itu Ir. H. Wiyoto menyampaikan secara gamblang dan lengkap menggunakan bahasa Jawa yang  lugas. Adapun materi selengkapnya adalah sebagai berikut:

 

I.                   PANGERTOSAN BUDAYA

Manut Budiono Heru Satoto ( ing buku  : Simbolisme Budaya Jawa)

BUDAYA saking tembung BUDI LAN DAYA

1.      BUDI  

-          Akal Batin ( bener - luput, ala - becik)

-          Watak/Akhlaq  (berbudi bawa leksana)

-          Tumindak sae/kesaenan (budi luhur)

-          Daya upaya/ikhtiar (angulir budi)

-          Kawegikan/kecerdasan  (Hambudi daya)

2.      DAYA

-          Kekuatan /tenaga (dayaning batin)

-          Pangaribawa  (daya pangaribawa)

-          Cara/akal/ihtiar (daya upaya)

-          Rekadaya (pambudidaya)

BUDAYA :  kekuatan batin/kesadaran kangge tumuju dhateng kesaenan.

 

KABUDAYAN

Manut Prof. DR. Koentjaraningrat, BUDAYA saking basa Sangsekerta BUDDHAYAH tegesipun AKAL. KABUDAYAN, tegesipun sedaya perkawis  ingkang wonten sambet rapetipun kaliyan Akal  budining manungsa (cipta, rasa, karsa lan karya) kangge nyekapi kabetahaning  gesang. Dene  wujudipun   kabudayan :

-          Ki Sarino Mangun Pranoto, nyakup : alam pikir, alam budi, alam karya, alam tata susila, alam seni : Seni rupa ,Seni Sastra,Seni Suara, Seni Tari , Seni Musik,drama, olah raga, lsp.

-          Koentjaraningrat, wujud kabudayan nyakup :  ide (gagasan, peraturan, norma),  aktivitet (kelakuan), Benda (hasil karya manusia).


BUDAYA DADOS CIRI/JATI DHIRI/KAPRIBADEN BANGSA.

-          Ing salebeting kabudayan, nyakup nilai-nilai adiluhung ingkang  dados panutan gesang  (pola hidup, tingkah laku, kapribaden) kangge nyekapi kabetahaning  manungsa  gesang  ing alam lingkunganipun à saben bangsa/suku bangsa nggadhahi kabudayan piyambak-piyambak lan beda kaliyan bangsa sanes.

-          Pramila raket sanget sesambetanipun, antawisipun  manungsa kaliyan kabudayanipun, jalaran Nilai –nilai adiluhung  punika  ingkang dados ciri /khas utawi jati dhiri satunggaling  bangsa/ suku bangsa ing reh kabudayanipun. 

-          Tuladha : budayanipun  tiyang  Jawi nengenaken raos karukunan lan pasedherekan.

Lajeng dipun wujudaken kanthi  remen gotong royong, tulung tinulung/ bantu binantu, seduluran.  Mbok bilih bangsa sanes mboten makaten “ lu – lu , guwe – guwe” jalaran sampun beda budayanipun.

 

II.                BUDAYA  JAWI

CAKRIK KABUDAYAN JAWI (Ir.Suyamto) 

1.      Sosial Religius à ketaqwaan

2.      Non Doktriner à luwes/ mboten kaku

3.      Toleransi (“peduli”)

4.      Momot (saged nampi budaya sanes ingkang jumbuh

5.      Optimis (yen gelem obah mesthi bakal mamah)

 

BUDAYA JAWI ADILUHUNG.

ADI = Bagus/linuwih.    LUHUNG = langkung.

ADILUHUNG = PINUNJUL SAKING SANESIPUN

                  BUKTINIPUN ?

          

A.    WEWARAH/WEWANGSON/AJARAN LUHUR SAKING PARA EMPU, PUJANGGA, WINASIS JAWI

1.      Urip iku urup. Urip kudu manembah mring kang  gawe urip. Urip kudu makarti, jroning makarti kudu ngati-ati,  pungkasaning urip bakal bali marang sangkan paraning dumadi,  manungsa bakal ngundhuh wohing pakarti. à ajaran taqwa.

2.      Bhineka tunggal ika tan hana darma mangrowa à kerukunan

3.      Sura sudira jayaning  kang rad swuh rep brastha tekaping ulah darmastuti (Sura  dira jayaning rad lebur dening pangastuti) à ngendhaleni nafsu angkara murka.

4.      Diarani manungsa pinunjul lamun  wus bisa ngluruk tanpa bala, menang tanpa ngasorake,  sekti tanpa aji, sugih tanpa bandha. à ajaran akhlaq.

5.      Aja  rumanga bisa nanging bisoa rumangsa, aja adigang adigung adiguna,  aja dumeh, ajining dhiri saka lathi ajining sarira saka busana à ajaran akhlaq.

6.      Lsp. .......... Tasih kathah sanget  ajaran – ajaran luhur para  sepuh.

 

SIKEP GESANG  JAMAN MODERN

(KAPERBAWAN OWAH GINGSIRING JAMAN LAN TEKNOLOGI)

1.      MATERIALISTIS

Sami blereng dhateng gebyaring kadonyan  (ubudunya);

2.      INDIVIDUALISTIS

Warisan arupi budaya luhur sampun kasingkur /sakarepe dewe

3.      EGOIS

Swasananing pasrawungan sampun nilar subasita, tatakrami ; waton nafsune keturutan.

4.      BUDAYA INSTAN

Suwarnining gegayuhan kedah enggal saged kasembadan

 

WONG JAWA ILANG JAWANE

URIPE MANUNGSA NGUJA HAWA NAFSU
(hilangnya jiwa sosial & rasa kemanusiaan)

Paten pinaten à anak tega mateni wong tuwane

Tawuran, kebut-kebutan, gang motor

Pergaulan bebas/Sex bebas

Narkoba, minum minuman keras

Maling, Begal, ngrampok, korupsi

Ora tepung sopan santun, tatakrama lan subasita

AYO PADHA BALI MARANG BUDAYANE KANG JUMBUH KLAWAN AGAMA KANG RINASUK

KANTHI AGAMA URIP BISA TUMATA, KANTHI ILMU URIP DADI MAJU, KANTHI SENI  URIP DADI ENDAH

 

B.     BASA JAWI

Tiyang Jawi menika nggadhahi watak andhap asor, ngaosi dhateng tiyang sanes. Kangge mratelakaken raos andhap asor lan ngaosi, pramila ing Basa Jawi nggadhahi unggah-ungguh basa, inggih punika pranataning basa manut lenggahing tatakrama.

Unggah-ungguh basa menika kangge mratelakaken tataraning pakurmatan, liripun basa krama langkung ngurmati katimbang basa ngoko.

Tataraning pakurmatan adhedhasar :

1.      Umur/yuswa à langkung sepuh langkung dipun urmati.

2.      Peprenahan à dhateng kapernah sepuh langkung kurmat.

3.      Drajad pangkat/kalenggahan à staf  dhateng Pimpinan

4.      semat/status sosial  à langkung pinter, langkung sugih, lsp.

5.      Raketing sesambetan. à dhateng ingkang dereng akrab.

 

UNGGAH UNGGUH BASA ING JAMAN MODERN

1.      Basa Ngoko :

     > Ngoko lugu :  sepuh dhateng anem, tataran sami, raket

                                 sesambetanipun, kalawarti, karya sastra.

     > Ngoko alus  :  sepuh dhateng anem ingkang tataranipun

                                 langkung inggil. 

2.      Basa Krama :

     > Krama lugu : tataran sami, dereng raket.

     > Krama alus/ Krama inggil : dhateng langkung sepuh/

                               tataran inggil, basa ing pasamuan.

CATHETAN :

BASA ING PASAMUAN KEDAH NGGINAKAKEN BASA KRAMA

INGGIL, SYUKUR BAGE BASA RINENGGA (Pangrakiting basa rinengga ing sastra).

TULADHA :

Kowe wis gelem teka mrene iki, aku seneng banget (ngoko lugu).

Panjenengan wis kersa tindak mrene iki aku seneng banget (ngoko alus)

Sampeyan empun purun dugi ngriki niki, kula  remen sanget. (krama lugu)

Panjenengan sampun kersa tindak mriki menika, kula  remen sanget (krama inggil)

Panjenengan kepareng rawuh ing sasana menika, manah kula saestu remen sanget, prasasat kajugrugan wukir sari karoban samodra madu (basa rinengga).

 

 BASA JAWI MENIKA INGKANG KEDAH DIPUN SINAU

LANDHESAN HUKUM NYINAU BASA JAWI

1.      PASAL 32 AYAT 2 UUD 45 (AMANDEMEN IV)

Negara menghormati & memelihara bahasa daerah sebagai kekayaan budaya nasional.

2.      UU No. 24 Th. 2009 tentang Bendera, Bahasa, Lambang Negara dan Lagu Kebangsaan. Ps. 42 : Pemerintah Daerah wajib mengembangkan, membina dan melindungi bahasa daerah.

3.      PERDA Prov. Jateng No. 9 Th 2012. tentang Bahasa sastra dan aksara Jawa. Bab V Ps. 11. Perlindungan, pembinaan & pengembangan BSAJ dilaksanakan melalui pendidikan formal, non formal, sekolah, keluarga dan masyarakat.

 

C.    BUSANA JAWI

Busana Jawi  menika warisan Kanjeng Sunan Kalijaga, dipun  tata/design ulang  dening Sultan Agung.

Aslinipun  busana Jawi menika mataraman/ngayogyan,  dipun sebat  “takwa” ( saking tembung libasuttaqwa à lambang ketaqwaan).

Peranganipun busana Jawi : (ust. Salim)

1.      Iket, udeng, Blangkon. à pikirane manungsa supados lurus dipun iket mawi sholat 5 wektu 17 rokaat.

2.      Surjan à Sirojam  = teladhan à kedah lurus = Lurik 3 garis (lurus  :  ati – lathi  - pakarti ) à sirojamuniro = pelita yang menyirani sekitarnya.

3.      Bebed/nyamping , mawi stagen, kamus lan timang.à ngendhaleni syahwat  “perut” lan “ kemaluan” mawi ilmu.

4.      Dhuwung  = kehati-hatian. Curiga = waspada à makna taqwa menika ngati – ati lan waspada.

 

D.    TEMBANG LAN GENDHING

Tembang macapat  (Sunan Ngampel) lambang uriping manungsa :

1.      Mas kumambang (janin). 

2.      Mijil. 

3.      Kinanthi. 

4.      Sinom. 

5.      Asmarandana.

6.      Gambuh. 

7.      Dhandhang gula

8.      Durma

9.      Pangkur

10.  Megatruh

11.  Pucung

12.  Wirangrong

Isining cakepan /syair   : pitutur (Wedhatama, Wulangreh, lsp). Karipta lumantar tembang murih  gampil  dipun emut saha saged dipun ajaraken turun tumurun.

 

GENDHING

Gamelan à alat musik paling hebat  sadonya.

Pralambang :

a.       Andhap asor (wilahan ageng suwantenipun lirih, ingkang wilahan alit suwantenipun sora).

b.      Manungsa tinitah beda nanging drajade  padha (beda mapanipun, peran sami)

c.       Manut aturan (saben instrumen wonten aturan nabuhipun)

d.      Laras lan endah kepara dados jampi/tamba (menawi dipun tabuh sesarengan manut aturanipun nuwuhaken suwanten/gendhing ingkang laras lan nikmat dipun mirengaken, kepara saged dados jampi ).

 

 

III.             PERMADANI SATUNGGALING ORGANISASI ORGANISASI SOSIAL BUDAYA : NGGADHAHI AZAS PANCASILA, LELANDHESAN : UUD 1945, PERATURAN PERUNDANGAN NEGARI, KEPUTUSAN MUBES PERMADANI.

 

SIFAT :     TINARBUKA  KAGEM UMUM. NON POLITIK,                    NON KOMERSIAL

 

ANCAS/TUJUWAN ORGANISASI : Nggayuh ketahanan nasional ing babagan kabudayan saha rumeksa amrih lestari ngrembaka ing bumi pertiwi ngembani cipta, rasa, karsaning bebrayan minangka                   jatidhiri tuwin kapribaden bangsa Indonesia.

 

BOBOT SIKEPING AGESANG KANG UTAMI JUMBUH SESANTI  TRI NITI YOGYA PERMADANI 

1.      Hamemayu hayuning sasama

2.      Dados juru ladining bebrayan ingkang sae

3.      Sadhengah pakaryan sageda ngremenaken tiyang sanes. 

KANTHI CARA TRI RUKUN : RUKUN RASA, BANDHA, BALA.   

 

IV.             PAWIYATAN PERMADANI   

Pawiyatan ingkang dipun adani dening Permadani :

PAWIYATAN PANATACARA TUWIN PAMEDHAR SABDA”

Permadani ngadani Pawiyatan, minangka sarana ajak-ajak  dhateng bebrayan murih wangsul dhateng jatidhiri tuwin kapribaden tiyang Jawi ingkang adi luhung kanthi  sesarengan dhudhuk, dhudhah, mekar saha ngrembakakaken Budaya Jawi.

Ancas sedyanipun pawiyatan  :

-          Intruksional : wasis micara pinangka panatacara Pamedharsabda.

-          Ancas utami :  Ngudi murih bobot sikeping agesang netepi sesanti      TRI NITIYOGYA PERMADANI :

     - Hamemayu Hayuning sasama

     - Dados juru ladining bebrayan ingkang sae

     - Sadhengah pakaryanipun tansah ngremenaken  tiyang sanes.


WULANGAN
ING  PAWIYATAN  PERMADANI :

A.    WIYATA DHASAR :

1.      Kepermadanen

2.      Budi Pekerti

3.      Dhasar – dhasar Kapanatacaran

 

B.     WIYATA BAKU :

1.      Basa tuwin Sastra Jawi

2.      Renggeping Wicara

 

C.     WIYATA PANJURUNG :

1.      Ngadat Tatacara Jawi

2.      Tembang lan Gendhing

3.      Ngadi sarira ngedi busana

     

Demikian yang disampaikan oleh Ir. H. Wiyata dalam Pradanawiyata Pawiyatan Panatacara tuwin Pamedharsabda Permadani Kabupaten Magelang Angkatan ke-40. Harapan beliau melalui Permadani masyarakat dapat selalu ndhudhah, ndhudhuk, mekar ngrembakake budaya Jawa, sehingga masyarakat Jawa khususnya dan rakyat Indonesia pada umumnya dengan menguasai bahasa jawa yang penuh dengan tataran unggah-ungguh dapat selalu memayu hayuning diri, memayu hayuning sasama, memayu hayuning bangsa.





Komentar

Posting Komentar

Postingan populer dari blog ini